Historiku i zhvillimit të Institutit të Mjekësisë së Punës të Republika e Maqedonisë së Veriut
Në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar, mjekësia e punës së Republika e Maqedonisë së Veriut është në ngritje, me zhvillimin e veprimtarisë nëpërmjet krijimit të kapaciteteve të para institucionale dhe profesionale.
Fillimet institucionale të veprimtarisë janë të ndërlidhura me punën e Institutit Republikan të Mbrojtjes Shëndetësore në Shkup, me Repartin e Mjekësisë së Punës, pastaj Institutin e Mjekësisë së Punës dhe të Sigurisë Teknike në “Miniera dhe Hekurudha – Shkup” i cili zhvillohet nga Shërbimi i Mjekësisë së Punës në kuadër të Kombinatit Metalurgjik “Minierat dhe Hekurudhat – Shkup”, si dhe në qendrat e reja shëndetësore për mjekësi të punës në organizatat e punës, para së gjithash në fabrikat, të cilat i zbatonin veprimtaritë profesionale në kuadër të mbrojtjes shëndetësore specifike të punëtorëve. Në ato vite të zhvillimit të intensifikuar të mjekësisë së punës, bërthama profesionale krijohet nga mjekët e parë të specializuar në mjekësinë e punës që ishin bartësit kryesorë të veprimtarisë.
Si rezultat i veprimit të organizuar dhe interesimit të shprehur profesional dhe social, në vitin 1967 është formuar Sektori i mjekësisë së punës pranë Shoqërisë së Mjekësisë së Maqedonisë (SHMM), i cili më vonë u shndërrua në Shoqërinë e mjekëve specialistë të mjekësisë së punës pranë SHMM-së.
Në vitin 1965, pranë Institutit të qytetit për mbrojtjen shëndetësore në Shkup, nën udhëheqjen e Vlladimir Cvetanov, mjek me studime të mbaruara postuniversitare në Shkollën e Shëndetësisë Publike “Dr. Andria Shtampar”. Gjithashtu, në repart kanë punuar edhe dy laborantë.
Gjatë viteve të ardhshme, Reparti do të realizojë kontrollet mjekësore parandaluese të vendeve të punës me rrezik në industrinë grafike, prodhimin e pesticideve klororganike, përpunimin e lëkurës, midis punëtorëve të ekspozuar ndaj avujve të merkurit në fabrikën e elektrolizës, etj. Në lidhje me këto aktivitete po prezantohen metoda të reja diagnostikuese, si përcaktimi i eritrociteve pikante bazofile dhe koproporfirinave në urinë, analizat epikutane dhe testet funksionale të mushkërive (e ashtuquajtura spirometri e vogël) etj. Rezultatet nga hulumtimet e kryera janë vlerësuar edhe si punime të prezantuara dhe të shtypura në kuadër të disa kongreseve në nivelin e atëhershëm jugosllav. Disa nga punimet që kishin karakter hulumtues shkencor, p.sh. “Dermatit i shkaktuar nga bikromati i natriumit „Lead poisoning from earthenware dishes and piots in the Macedonian SR”, dhe “Miliaria rubra as an occupational diseases in special conditions of working environment” u botuan gjithashtu në revista profesionale (Revista mjekësore maqedonase, Arhiv za higienu rada i toksikologiju etj.). Në prill të vitit 1970, në Fakultetin e Mjekësisë në Zagreb, Vladimir Cvetanov mbrojti tezën e parë të magjistraturës në fushën e mjekësisë së punës nga Maqedonia me titullin “Efektet toksikologjike të avujve të merkurit në fabrikën e elektrolizës”. Në atë kohë laboratorin e udhëheq Nikolla Iliev, farmacist, specialist i toksikologjisë, i cili është përgjegjës për realizimin e analizave toksikologjike.
Viti 1969 konsiderohet si fillimi i zhvillimit të alergopulmologjisë profesionale në Maqedoni me përpunim sistematik dhe testim alergologjik të punëtorëve të ekspozuar ndaj pluhurit të miellit, ndërsa rezultatet e vlerësuara janë botuar në revistën mjekësore shkencore gjermane “Allergologie und Asthma” po atë vit.
Në vitin 1968, me ardhjen e Jovan Valevskit, mjek specialist i mjekësisë së punës, Reparti filloi zhvillimin intensiv dhe të vazhdueshëm dhe vendosjen e metodave të reja në diagnostikimin funksional të mushkërive.
Gjatë viteve të shtatëdhjeta filluan proceset integruese të objekteve poliklinike institucionale në kuadër të Shtëpisë Shëndetësore në Shkup, me ç’rast Reparti u shndërrua në Repart për mjekësi të punës dhe më pas me 20 stacione shëndetësore në organizatat e punës të cilat u shndërruan në ambulantë mjekësorë të punës. krijohet Shërbimi i RE për Mjekësinë e Punës. Ky proces i formimit dhe avancimit të njësisë së re organizative është pasuruar me pranimin e kuadrove të reja (mjekë-specialistë të mjekësisë së punës: Dame Petrovski, Toma Gërçev dhe Eftim Manasiev; Katerina Nikolovska, dipl. kim. etj.) dhe pajisje të reja (Kabineti me rreze, Laboratori për ambient pune etj).
Në vitin 1975, Reparti u zhvendos nga hapësirat Ambulantës Taftalixhe në një pjesë të hapësirave të “Miniera dhe Hekurudha – Shkup”, ndërsa Shërbimi i Mjekësisë së Punës pranë Shtëpisë së Shëndetit në Shkup u integrua duke bashkuar stafin dhe pajisjet me Institutin e Mjekësisë së Punës dhe Sigurisë Teknike pranë “Miniera dhe Hekurudha – Shkup” në një institucion – Instituti i Mjekësisë së Punës në Shtëpinë e Shëndetit Shkup.
Me këtë u sigurua jo vetëm zgjerimi hapësinor, por edhe përforcim të personelit nga Instituti i “Miniera dhe Hekurudha – Shkup”, (Trajko Orushev – profesor në Fakultetin e Mjekësisë, mjekë specialistë të mjekësisë së punës Kostadin Grekovski, Dimitar Kichev dhe Neda Ezhova, Gjorgi Georgiev. -radiolog, Stevan Bauer-toksikolog, Stojka Delivanova-oftalmolog) në Institutin e sapokrijuar të Mjekësisë së Punës.
Me themelimin, Instituti fillon të regjistrojë hapat e rinj të zhvillimit. Pastaj, punonjësit i ndjekin problemet e patologjisë profesionale në veprimtari të veçanta (tekstili, druri, ushqimi, duhani, çimentoja, industri etj.), vendosin metoda të reja në segmente të ndryshme të mjekësisë së punës, publikojnë rezultatet e fituara (metoda e heliumit për shpërndarjen e gazit, analiza e gazrave të gjakut pulmonar, kapilaroskopia, përcaktimi i trupave ferruginoz në pështymë gjatë ekspozimit ndaj fibrave të asbestit etj.). Pranohen kuadro të reja, në radhë të parë mjekë, gjë që ofron potencial të shkëlqyer për zhvillimin e mëtejshëm profesional dhe shkencor të veprimtarisë.
Në vitin 1987, ish-Reparti u nda nga ambulancat e mjekësisë së punës dhe si institut i pavarur i RE për mjekësi të punës në kuadër të Shtëpisë së Shëndetit në Shkup u vendos në objektin e ri, të pajisur në mënyrë moderne, me hapësirë të shfrytëzueshme prej mbi 1000 m2, përkatësisht në ambientet e Institutit të Mjekësisë së Punës të R. Maqedonisë. Për veprimtarinë e tij organizative dhe profesionale dhe rezultatet e treguara të punës në periudhën e kaluar, Instituti ka marrë ” Çmimin 13 Nëntori i Qytetit të Shkupit”.
Në vitet e ardhshme, instituti vazhdon me zhvillimin e vazhdueshëm në nivel profesional dhe shkencor, me një koncept të ri, aktivitete dhe drejtime të veprimeve bashkëkohore, pavarësisht proceseve komplekse të reformave në sektorin e shëndetit në kushtet e reja dhe të ndryshuara socio-ekonomike të shtetit të pavarur.
Në vitin 2008, me vendim të Qeverisë së R. së Maqedonisë, Instituti shndërrohet në institucion të pavarur, ISHP Instituti i Mjekësisë së Punës i Republikës së Maqedonisë, si institucion më i lartë, kombëtar, referues në fushën e mjekësisë së punës. Aktivitetet dhe rezultatet e shfaqura në zhvillimin e mjekësisë së punës në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar i kanë dhënë këtij institucioni një reputacion të lartë, gjë e cila u vërtetua në vitin 2003 me përcaktimin e saj si qendra e vetme bashkëpunuese e Organizatës Botërore të Shëndetësisë në vendin tonë.
Instituti i Mjekësisë së Punës, Qendra e Bashkëpunimit e OBSH-së, si bazë mësimore e Fakultetit të Mjekësisë, është selia e Katedrës së Mjekësisë së Punës, e krijuar si Katedër e pavarur më 25.9.2001, pas ndarjes së katedrës së përbashkët – Katedra e Higjienës dhe e Mjekësisë së Punës.
Në vitin 2019, Instituti, me vendim të Qeverisë së RMV-së është emërtuar në ISHP Instituti i Mjekësisë së Punës të Republikës së Maqedonisë së Veriut – Shkup.